Tác dụng của Bách bộ theo y học cổ truyền
Từ lâu, y học cổ truyền đã coi Bách bộ là vị thuốc quý chữa được nhiều bệnh. Cùng GS.TS Phạm Xuân Sinh tìm hiểu về công dụng của bách bộ trong y học cổ truyền.
1. Nhận biết cây bách bộ
Cây bách bộ (Stemona tuberosa Lour.), họ Bách bộ (Stemonaceae). Đây là loại dây leo bằng
thân quấn, dài đến 8m. Thân nhẵn hình trụ, màu lục nhạt. Lá mọc đối hoặc so le, cuống dài, gốc hình tim. Cụm hoa màu vàng lục, mặt trong màu đỏ tía. Quả nang, hình trứng thuôn.
Cây bách bộ
Loài cây này phổ biến ở tất cả các tỉnh miền núi có độ cao dưới 1000 m, kể cả trung du và đồng bằng.
2. Rễ bách bộ
Vị thuốc là rễ củ bách bộ. Một chùm rễ có thể tới 30 củ hoặc hơn, vì thế nó còn có tên là “củ ba mươi”. Sau khi thu hái, phơi khô, hoặc sấy khô. Khi dùng, rửa sạch, thái phiến. Có thể chích với mật ong, hoặc chưng với rượu.
Rễ củ có alcaloid: Stemonin, neotuberostemonin, isotuberostemonin, stemotini. Trên thực nghiệm, bách bộ có tác dụng làm giảm tính hưng phấn của trung khu hô hấp, ức chế phản xạ ho, tác dụng long đờm. Nước sắc bách bộ có tác dụng trị giun kim và diệt côn trùng.
Rễ bách bộ
Theo YHCT, bách bộ có tác dụng ôn phế, nhuận phế, chỉ ho, sát trùng. Dùng trị ho lâu ngày do viêm khí quản, viêm họng, ho gà, lao hạch. Dùng ngoài trị ghẻ lở, chấy rận. Liều dùng, ngày 8 – 16g, dạng nước sắc, si rô, viêm ngậm.
Người dạ dày và ruột yếu, tiêu chảy, không nên dùng.
3. Một số bài thuốc thường dùng bách bộ:
– Trị ho nhiều đờm: bách bộ, tang bạch bì, đều chích mật ong, mạch môn, xạ can, cam thảo dây, đồng lượng 12g, sắc uống, ngày một thang.
– Diệt giun kim: bách bộ 40g, sắc đặc thành 10 – 20ml, mỗi buổi tối trước khi đi ngủ, dùng bơm tiêm, thụt vào hậu môn, làm 2 – 3 tối liền.
– Diệt chấy rận: dịch cồn bách bộ 20%, hoặc nước sắc 50% dùng diệt chấy, rận cho người và gia súc.
GS.TS Phạm Xuân Sinh
Nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Dược học cổ truyền, Trường Đại học Dược Hà Nội
Trích từ cuốn sách “Tác dụng kỳ diệu của 50 cây thuốc quanh ta”
